Rahmani İslam’ın Temsili Sorunu: Evrensel Hukuk ve İnsan Hakları Bağlamında Bir Arayış
İslam, tarih boyunca farklı yorumlara, kültürel katmanlara ve siyasi kırılmalara maruz kalmış, bu süreçte asli mesajı olan adalet, merhamet ve insan onurunu merkeze alan yönü kimi zaman görünmez hale gelmiştir. Bu makale, mezhep ve coğrafya ötesi bir perspektiften hareketle, insan hakları ve evrensel hukuk ilkeleriyle uyumlu, rahmani bir İslam anlayışının mümkün olup olmadığını ve bu anlayışın hangi düşünsel yaklaşımlar üzerinden temsil edilebileceğini sorgulamaktadır. Teolojik metinlerin yeniden yorumlanması, ahlaki ilkelere dayalı bir din anlayışı ve bireysel vicdanın özgürleşmesi gibi temalar, bu tartışmanın merkezinde yer almaktadır.
İslam’ın ilk hitabı, sosyal adaletsizliğe, bireyin onurunu zedeleyen yapısal eşitsizliklere ve ahlaki çöküşe karşı güçlü bir karşı duruş içeriyordu. Mekke’deki ilk Kur’an vahiyleri, yoksulun hakkını savunan, yetimi koruyan, insanı özgürleştiren evrensel bir çağrının ifadesiydi. Ancak tarihsel süreç içinde bu asli mesaj, siyasi iktidar mücadeleleri, mezhepsel kamplaşmalar ve kültürel farklılaşmalarla birlikte çok katmanlı bir yapıya büründü. Bugün artık “rahmani” sıfatıyla nitelenen bir İslam anlayışı; sadece dogmatik yorumlara karşı değil, aynı zamanda insan haklarına, özgür iradeye ve evrensel adalete dayalı yeni bir okuma biçimi arayışına da karşılık gelmektedir.
Kur’an’da geçen “rahman” ismi, merhametin ve kapsayıcılığın ilahi bir yansıması olarak İslam’ın temelini oluşturur. Bu bağlamda rahmani bir İslam yorumu; dinin özünü ahlaki olanla, adalet duygusuyla ve insanlık onurunu merkeze alan bir yaklaşımla yeniden ele alır. Bu anlayışta şeriat, katı kuralların bütünü değil; insani olanın, adaletin ve maslahatın gözetildiği etik bir çerçeveye dönüşür. Dolayısıyla rahmani İslam, bireylerin korkuyla değil, bilinçle ve özgür iradeyle inşa ettikleri bir iman zeminini esas alır.
Bu yorum biçiminde din, bireysel hayatla sınırlı kalmayan; toplumsal yapıyı da dönüştürmeyi amaçlayan bir ahlaki sorumluluk olarak okunur. İnsan hakları, düşünce özgürlüğü, kadın-erkek eşitliği gibi modern evrensel ilkeler, İslam’ın temel mesajıyla çelişen değil, onu tamamlayan değerlere dönüşür. Bu bağlamda rahmani İslam, ne selefi bir katılığa sapar, ne de seküler değerlerle çatışan bir yapıya bürünür. Aksine, ikisini buluşturan dengeli ve yüksek ahlaki zemine işaret eder.
Kur’an, kendi içinde hem tarihsel bir bağlamda inmiş, hem de evrensel ilkelere sahip bir metindir. Rahmani yorum, bu iki boyutu birbiriyle çatıştırmadan birlikte ele almayı önerir. Özellikle kadın hakları, savaş ve barış, mülkiyet gibi meselelerde indirilen ayetlerin bağlamsal niteliği dikkate alınarak, bunların evrensel ilkelere nasıl evrilebileceği tartışmaya açılır. Bu noktada tefsir geleneğinin donmuş kalıplar yerine, eleştirel bir düşünce zeminine taşınması önemlidir. Bu yaklaşım, İslam’ın sabit değil; değişen koşullara ahlaki ve ruhsal derinlik kazandırarak uyum sağlayan bir yapı olduğunu vurgular.
Rahmani İslam, dini bir yönetim ideolojisine indirgemek yerine, ahlaki bir dünya görüşü olarak konumlandırır. Bu yönüyle ne teokratik rejimlerin ne de sekülerleşmiş siyasal hareketlerin bir aracı olmayı kabul eder. İslam, bireyin iç dünyasında vicdani bir sorumluluğa dönüşmeden, kamusal hayatta otantik bir adalet üretmesi mümkün değildir. Bu nedenle rahmani İslam, devletten ziyade bireyde başlar; bireyin dönüşümünü merkeze alır ve toplumu içeriden inşa etmeyi hedefler.
Bu yaklaşımın gelişebilmesi için entelektüel çabanın, sorgulamanın ve özgür düşüncenin desteklenmesi zorunludur. Dinî metinlerle yüzleşmeyi, onları anlamlandırmayı ve gerektiğinde yeniden yorumlamayı hedefleyen bir düşünce iklimi, rahmani İslam’ın yaşanabilirliğini artıracaktır. Bu anlamda geçmişteki bazı çağdaş düşünürler, dinin özünü hukuki ayrıntılardan ziyade ahlaki ilkelerde aramış ve Kur’an’ın canlı, konuşan bir kitap olduğunu savunmuştur. Bu fikirsel yönelim, sadece teolojik bir açılım değil; aynı zamanda toplumsal ve hukuki dönüşüm için de bir anahtar sunmaktadır.
Bugünün karmaşık dünyasında rahmani bir İslam anlayışını temsil eden tekil bir ülke, yapı ya da rejimden söz etmek mümkün değildir. Ancak bu anlayış, ahlaki duyarlılık, özgür düşünce ve insana duyulan derin saygı ile inşa edilebilecek bir ufuktur. Evrensel hukuk ilkeleri ve insan hakları normlarıyla çelişmeyen, aksine onları destekleyen bir İslam anlayışı mümkündür ve bu yorumun inşası, siyasi aktörlerden çok, düşünsel cesareti olan bireylerin ve toplumsal vicdanın elindedir. İslam’ın rahmeti, korkudan değil bilinçten doğar; zorlama değil, özgür irade ile anlam kazanır. Bu nedenle rahmani İslam, gelecek için sadece bir dini seçenek değil; aynı zamanda daha adil ve insani bir dünyanın tek imkanıdır.
